Ciudades adaptativas y resilientes ante el cambio climático

estrategias locales para contribuir a la sostenibilidad urbana

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.71296/raap.129

Palabras clave:

cambio climático, resiliencia urbana, desarrollo sostenible, innovación urbana

Resumen

Las ciudades sostenibles se definen por la interacción de tres indicadores: eficiencia económica, bienestar ciudadano y protección ambiental. El desarrollo urbano sostenible es un objetivo en sí mismo y a la vez, especialmente en su vertiente ecológica, un puntal de la estrategia para prevenir y mitigar los efectos del cambio climático. Las instituciones y gobiernos nacionales e internacionales se han volcado en reforzar la contribución de las políticas medioambientales al desarrollo sostenible del planeta. Pero para conseguir beneficios globales es importante actuar localmente. En un contexto de creciente concentración de la población mundial en áreas urbanas, las ciudades desempeñan un papel clave en la lucha contra el cambio climático, y no solo en su vertiente de mitigación o reducción de la severidad de los futuros impactos. El cambio climático ha aumentado la exposición de las ciudades a amenazas derivadas del mismo y, en consecuencia, la gestión del riesgo de desastres y la resiliencia deben integrarse en el diseño de políticas urbanas como parte de una estrategia global para alcanzar un desarrollo sostenible y garantizar la equidad intergeneracional.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Adger, Neil W. (2000). «Social and Ecological Resilience: Are They Related?», en Progress in Human Geography, núm. 24, pp. 347-364. DOI: https://doi.org/10.1191/030913200701540465

Agrawal, Arun; Kononen, Minna y Perin, Nicolas (2008). The role of local institutions in adaptation to climate change, Social Development Working Papers, núm. 18, 22 pp. DOI: https://doi.org/10.1596/28274

Alberti, M.; Solera, G. y Vula, T. (1995). La città sostenibile. Analisi, scenari e proposte per un’ecologia urbana in Europa, Milano: Franco Angeli.

Allen, John; Massey, Doreen y Pryke, Michael (1999). Unsetting cities. Movement/settlement, London: Routledge, 375 pp.

Allen, Craig R. y Holling, Crawford (2010). «Novelty, adaptive capacity, and resilience», en Ecology and Society, 15(3): 24, pp. 1-15. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-03720-150324

Athey, Glenn; Nathan, Max; Webber, Chris y Mahroum, Sami (2008). «Innovation and the city», en Innovation, 10:2-3, pp. 156-169. DOI: https://doi.org/10.5172/impp.453.10.2-3.156

Basher, Reid (2005). Making Disaster Reduction an Adaptation Policy, Integrated Development and Climate Policies: How to Realize Policies at National and International Levels Workshop.

Berga, Luis (2017). «Resiliencia territorial frente a las inundaciones», en Revista de Obras Públicas, núm. 3587, pp. 74-81.

Berke, P.R. y Campanella, T.J. (2006). «Planning for postdisaster resiliency», en Annals of the American Academy of Political and Social Science, núm. 604, pp. 192-207. DOI: https://doi.org/10.1177/0002716205285533

Blakely, Edward J. y Carbonell, Armando (2012). Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, 274 pp.

Brown, Lauren; Quinn-Hurst, Colin; Emmi, Phil y Ewing, Reid (2012). «Southeastern Atlantic Coast States», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 29-54.

Cadogan, Alan (2012). «Sidney», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 181-203.

Chelleri, Lorenzo (2012). «From the "Resilient City" to Urban Resilience: a review essay on understanding and integrating the resilience perspective for urban systems», en Documents d’anàlisi geográfica, vol. 58, núm. 2, pp. 287-306. DOI: https://doi.org/10.5565/rev/dag.175

Comissió Ecologia, Urbanisme i Mobilitat (2016). Mesura de Govern: Resiliència Urbana, Barcelona: Ajuntament de Barcelona, 34 pp.

Dasgupta, Susmita; Laplante, Benoit; Meisner, Craig; Wheeler, David y Jianping, Yan (2007). The Impact of Sea-Rise on Developing Countries: A Comparative Analysis, Policy Research Working Paper WPS 4136, Washington DC: World Bank, 51 pp. DOI: https://doi.org/10.1596/1813-9450-4136

David, Paul (1985). «Clio and the Economics of QWERTY», en American Economic Review, núm. 75(2), Papers and Proceedings of the Ninety-Seventh Annual Meeting of the American Economic Association, pp. 332-337.

Federación Española de Municipios y Provincias (2010). La vulnerabilidad al cambio climático a escala local, Madrid: FEMP.

Feliú Torres, Efrén; García Blanco, Gemma; Gutiérrez García, Laura; Abajo Alda, Beñat; Mendizábal Zubeldia, Maddalen; Tapia García, Carlos y Andrés Alonso, José (2015). Guía para la elaboración de Planes Locales de Adaptación al Cambio Climático, Madrid: Oficina Española de Cambio Climático. Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente, 90 pp.

Fernández Valverde, Rafael (2018). «Situación actual del urbanismo y el medio ambiente: Especial referencia a la ejecución de sentencias», en José Antonio Cerdeira Pérez y José María Domínguez Blanco (dirs.), Cuestiones Actuales de Derecho Urbanístico, Cizur Menor: Thomson Reuters Aranzadi, pp. 315-375.

Fer (2014). Ciudades con futuro, Madrid: Fundación de Energías Renovables.

Fernández Torres, Juan Ramón (2014). «La rehabilitación, regeneración y renovación urbanas. Contexto y desafíos a propósito de la Ley 8/2013, de 26 de junio», en Revista de Urbanismo y Edificación, núm. 30, pp. 15-38.

Fisher, Peter M. (2012). «Melbourne», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 145-179.

Folke, Carl; Carpenter, Stephen R.; Walker, Brian; Scheffer, Marten; Chapin, T. y Rockström, Johan (2010). «Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability», en Ecology and Society, 15(4): 20. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-03610-150420

Folke, Carl (2006). «Resilience: the emergence of a perspective for social-ecological systems analyses», en Global Environmental Change, vol. 16, pp. 253-267. DOI: https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2006.04.002

Füssel, Hans-Martin (2007). «Adaptation Planning for Climate Change: Concepts, Assessment Approaches and Key Lessons», en Sustain Sci, núm. 2, pp. 165-175. DOI: https://doi.org/10.1007/s11625-007-0032-y

Galera Rodrigo, Susana (2017). «Eficiencia energética de los sistemas urbanos. Artículo 14 de la Directiva 2012/27/UE», en Ciudad Sostenible, pp. 73-77.

Gifreu Font, Judith (2015). «El deber legal de conservación y rehabilitación de los propietarios de viviendas: la inspección técnica de edificios en Cataluña y la concreción del técnico facultativo competente para calificar el estado general de conservación», en Práctica urbanística, núm. 137, pp. 96-116.

Gifreu Font, Judith (2013). «Un cambio de rumbo en las políticas de suelo y urbanísticas: la mudanza del urbanismo expansivo y el redescubrimiento de la ciudad consolidada», en Cuadernos de derecho local, núm. 33, pp. 30-55.

Gifreu Font, Judith (2013). «Una breve reflexión sobre la planificación urbanística y el medio ambiente», en Revista Democracia y Gobierno Local, núm. 21, pp. 8-10.

Gómez Giménez, Maribel (2018). Proyecto EGOKI: adaptar el urbanismo al cambio climático e impulsar el aprendizaje compartido a escala local, Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM).

Gómez Jiménez, Mª. Luisa (2013). «Informe sobre la regeneración urbana en España: nuevos instrumentos normativos en un escenario de cambios», en Revista de Derecho Urbanístico y Medio Ambiente, núm. 285, pp. 157-188.

González Medina, M. y Fedeli, V. (2015). «Exploring European urban policy: Towards an EU-national urban agenda?», en GAPP, núm. 14, pp. 1-15.

Guillén Caramés, Javier (2017). «El medio ambiente y el cambio climático ante el Derecho de la Unión Europea», en Román Escudero Gallego y Santiago Martínez Garrido (dirs.), Derecho ambiental y cambio climático, Madrid: Wolters Kluwer, 236 pp.

Hidalgo García, María del Mar (2017). «Las ciudades como objetivo de desarrollo sostenible», en Boletín IEEE, núm. 5, pp. 22-32.

Holling, Crawford Stanley (1973). «Resilience and stability of ecological systems», en Annual Review of Ecology and Systematics, pp. 1-23. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.es.04.110173.000245

Indovina, Franco (1998). «Algunes consideracions sobre la ‘ciutat difusa’», en Documents d’Anàlisi Geogràfica, núm. 33, pp. 21-32.

Johnson, Laurie A. y Tam, Laura (2012). «San Francisco», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 117-141.

Kaplan, H.B. (1999). «Toward an understanding of resilience: a critical review of definition and models», en M.D. Glantz y J.L. Johnson (eds.), Resilience and Development: Positive life adaptation, New York: Kluwer Academic/Plenum, pp. 17-83.

Leichenko, R. (2011). «Climate Change and Urban Resilience», en Current Opinion in Environmental Sustainability, vol. 3, pp. 164-168. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cosust.2010.12.014

Lebel, Louis; Anderies, John M.; Cambell, Bruce; Folke, Carl; Hatfield-Dodds, Steve; Hughes, Terry P. y Wilson, James (2006). «Governance and the capacity to manage resilience in regional social-ecological systems», en Ecology and Society, 11(1): 19, pp. 1-21. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-01606-110119

Loorbach, Derk (2010). «Transition management for sustainable development: a prescriptive, complexity-based governance framework», en Governance Journal, 23(1), pp. 161-183. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0491.2009.01471.x

López Ramón, Fernando (2007). «Principios generales y urbanismo sostenible en la Ley de Suelo 8/2007, de 28 de mayo», en Revista de Urbanismo y Edificación, núm. 16, pp. 15-22.

Lora-Tamayo Vallvé, Marta (2006). Derecho Urbanístico y medio ambiente: hacia el desarrollo urbano sostenible, Madrid: Dykinson, 132 pp.

Magrinyà, Francesc y De Balanzó, Rafael (2015). «Innovación social, innovación urbana y resiliencia desde una perspectiva crítica: el caso de la autoorganización en el espacio urbano de Barcelona», en Joan Subirats y Ángela García Bernardos (eds.), Innovación social y políticas urbanas en España. Experiencias significativas en las grandes ciudades, Barcelona: Icaria Editorial, pp. 59-93.

Marquínez, Jorge; Fernández Iglesias, Elena; Colina Vuelta, Arturo y García de la Fuente, Laura (2017). «Resiliencia territorial ante catástrofes en el cantábrico español», en Revista de Obras Públicas, núm. 3587, pp. 54-63.

Martín, Ron y Simmie, James (2008). «Path dependence and local innovation systems in city-regions», en Innovation, 10:2-3, pp. 83-196. DOI: https://doi.org/10.5172/impp.453.10.2-3.183

Meffert, Douglas J. y Lewis, Joshua A. (2012). «New Orleans», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 57-89.

Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente (2016). Guía metodológica para el análisis y priorización de medidas de adaptación al cambio climático, Madrid: Gobierno de España.

Naciones Unidas (2012). «Cómo desarrollar ciudades más resilientes. Un Manual para líderes de los gobiernos locales. Una contribución a la Campaña Mundial 2010-2015. Desarrollando ciudades resilientes – ¡Mi ciudad se está preparando!», Ginebra: Naciones Unidas.

Natário, Duarte (2017). «Urban forests to resilient cities», en Luis Alberto Alves, Francisco García García y Pedro Alves (coords.), V Congresso Internacional Cidades Criativas: Libro de Actas, vol. 2, pp. 854-861.

Newman, Peter; Beatley, Timothy y Boyer, Heather (2009). Resilient cities. Responding to Peak Oil and Climate Change, Washington: Island Press, 166 pp. DOI: https://doi.org/10.1080/07293682.2009.9995295

Newman, Peter (2006). «The environmental impact of cities», en Environment and Urbanization, núm. 18, pp. 275-295. DOI: https://doi.org/10.1177/0956247806069599

Norman, Barbara (2018). Sustainable pathways for our cities and regions. Planning within planetary boundaries, New York: Routledge, 189 pp. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315642482

Olsson, P.; Folke, C. y Berkes, F. (2004). «Adaptive co-management for building social-ecological resilience», en Environmental Management, núm. 34, pp. 75-90. DOI: https://doi.org/10.1007/s00267-003-0101-7

Palencia, Sergio (2017). «Resiliencia urbana ante inundaciones y temporales marítimos», en Revista de Obras Públicas, núm. 3591, pp. 30-39.

Parejo Alfonso, Luciano (2014). «Urbanismo y Medio Urbano bajo el signo del desarrollo sostenible», en Revista Vasca de Administración Pública, núms. 99-100, pp. 2313-2331. DOI: https://doi.org/10.47623/ivap-rvap.99.100.2014.100

Pelling, Mark (2003). The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience, London: Earthscan, 212 pp.

Pierson, Paul (2000). «Increasing Returns, Path Dependence, and the Study of Politics», en The American Political Science Review, vol. 94, núm. 2, pp. 251-267. DOI: https://doi.org/10.2307/2586011

Prasad, Neeraj; Ranghieri, Federica; Shah, Fatima; Trohanis, Zoe; Kessler, Earl; y Sinha, Ravi (2009). Climate Resilient Cities. A Primer on Reducing Vulnerabilities to Disasters, Washington: The World Bank, 157 pp. DOI: https://doi.org/10.1596/978-0-8213-7766-6

Precedo Ledo, Andrés y Míguez Iglesias, Alberto (2017). «Los efectos de la crisis en el posicionamiento de las ciudades españolas», en Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, núm. 76, pp. 79-101. DOI: https://doi.org/10.21138/bage.2516

Proyecto AL-LAS. Ciudades al mundo (2016). Los gobiernos locales en la agenda internacional: ¿actores o espectadores?, Cuadernos para la internacionalización de las ciudades, núm. 7, Ciudad de México – Montevideo: Jefatura de Gobierno de la Ciudad de México, Intendencia de Montevideo, 119 pp.

Quintana López, Tomás (2003). «La ciudad sostenible. Conservación y rehabilitación del patrimonio arquitectónico», en Revista de Derecho Urbanístico y Medio Ambiente, núm. 22, pp. 433-443.

Rosol, Marit (2013). «Vancouver’s ‘EcoDensity’ Planning Initiative: A Struggle over Hegemony?», en Urban Studies, vol. 50(11), pp. 2238-2255. DOI: https://doi.org/10.1177/0042098013478233

Rockström, J.; Steffen, W.; Noone, K.; Persson, Å.; Chapin, F.S.; Lambin, E.; Lenton, T.M.; Scheffer, M.; Folke, C.; Schellnhuber, H.; Nykvist, B.; De Wit, C.A.; Hughes, T.; Van Der Leeuw, S.; Rodhe, H.; Sörlin, S.; Snyder, P.K.; Costanza, R.; Svedin, U.; Falkenmark, M.; Karlberg, L.; Corell, R.W.; Fabry, V.J.; Hansen, J.; Walker, B.; Liverman, D.; Richardson, K.; Crutzen, P. y Foley, J. (2009). «Planetary boundaries: exploring the safe operating space for humanity», en Ecology and Society, 14(2): 32, pp. 1-33. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-03180-140232

Rueda, Salvador (2017). «La lucha por la mitigación del cambio climático se ganará o se perderá en las ciudades», en Revista Democracia y Gobierno Local, núm. 37, pp. 10-19.

Sanz Larruga, Javier (2016). «Costas y litoral: biodiversidad marina, cambio climático y otras cuestiones», en Fernando López Ramón (coord.), Observatorio de políticas ambientales 2016, pp. 537-561.

Sassen, Saskia (1991). The Global City: Nueva York, Londres, Tokio, New Jersey: Princeton University Press, 397 pp.

Satterthwaite, David (2009). «The implications of population growth and urbanization for climate change», en Environment & Urbanization, vol. 21(2), pp. 545-567. DOI: https://doi.org/10.1177/0956247809344361

Sengers, Frans; Berkhout, Frans; Wieczorek, Anna J. y Raven, Rob (2018). «Experimenting in the city. Unpacking notions of experimentation for sustainability», en James Evans, Andrew Karvonen y Rob Raven (eds.), The experimental city, London: Routledge, 260 pp.

Tagliapietra, Simone y Zachmann, Georg (2016). «Going local: empowering cities to lead EU decarbonisation», en Policy Contribution, núm. 22, Breugel Institute, pp. 1-13.

Tejedor Bielsa, Julio (ed.) (2013). Rehabilitación y regeneración urbana en España. Situación actual y perspectivas, Zaragoza: Monografías de Revista de Urbanismo y Edificación, núm. XV.

Topping, Kenneth C. (2012). «Los Angeles-San Diego», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 91-115.

Turner, B.L. (2010). «Vulnerability and resilience: coalescing or paralleling approaches for sustainability science?», en Global Environmental Change, núm. 20(4), pp. 570-576. DOI: https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2010.07.003

UN International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR) (2009). Adaptation to Climate Change by Reducing Disaster Risks: Country Practices and Lessons, Briefing Note 02, 12 pp.

Vaquer Caballería, Marcos (2018). Derecho del territorio, Valencia: Tirant lo Blanch, 161 pp.

VV.AA. (2012). Libro Verde de Sostenibilidad Urbana y Local en la Era de la Información, Madrid: Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente.

Vale, Lawrence J. y Campanella, Thomas J. (eds.) (2005). The resilient city. How modern cities recover from disaster, New York: Oxford University Press, 390 pp. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195175844.001.0001

Vanistendael, Stefan y Lecomte, Jacques (2000). Le bonheur est toujours possible. Construire la résilience, Paris: Bayard, 223 pp.

Walker, B.H.; Holling, C.S.; Carpenter, S.R. y Kinzig, A. (2004). «Resilience, adaptability and transformability in social-ecological systems», en Ecology and Society, 9(2): 5. DOI: https://doi.org/10.5751/ES-00650-090205

Yaro, Robert D. y Kooris, David M. (2012). «New York City», en Edward Blakely y Armando Carbonell (eds.), Resilient Coastal City Regions. Planning for Climate Change in the United States and Australia, Cambridge, Massachusetts: Lincoln Institute of Land Policy, pp. 3-27.

Descargas

Publicado

2018-12-31

Cómo citar

Gifreu Font, J. (2018). Ciudades adaptativas y resilientes ante el cambio climático: estrategias locales para contribuir a la sostenibilidad urbana. Revista Aragonesa De Administración Pública, (52), 102–158. https://doi.org/10.71296/raap.129

Número

Sección

Estudios